Wymienia się różne rodzaje odporności, natomiast w przypadku swoistej jest to odporność czynna i bierna. Obie nabywamy po kontakcie z antygenem. Odporność swoista może być kształtowana sztucznie, np. poprzez stosowanie szczepionek. Z kolei odporność swoista czynna kształtuje się naturalnie, ale również może być wzmacniana, głównie poprzez hartowanie. Sprawdź, co to jest odporność swoista czynna i bierna oraz na czym polega działanie takiego mechanizmu obronnego!
Spis treści:
- Odporność swoista – co to jest?
- Jak działa odporność swoista?
- Rodzaje odporności swoistej – czynna i bierna
- Kiedy rozwija się odporność swoista czynna?
- Jak działa odporność swoista bierna?
Odporność swoista – co to jest?
Układ immunologiczny człowieka odpowiada za ochronę organizmu, wykorzystując do tego celu różne rodzaje niezwykle skomplikowanych mechanizmów. Przedstawiając najogólniejszy podział, wymienia się odporność nieswoistą i swoistą. Pierwsza z nich jest wrodzona, natomiast odporność swoista (nabyta), dojrzewa w ciągu całego życia, począwszy od momentu narodzin, a także w życiu płodowym, kiedy tworzy się odporność swoista bierna warunkowana otrzymywaniem przeciwciał od matki.
Odporność swoista jest indywidualna dla każdego człowieka. Jej skuteczność zależy przede wszystkim od rodzaju i ilości patogenów, z jakimi człowiek ma kontakt od pierwszych dni życia. Zdolność do rozpoznawania zagrożenia po ponownym kontakcie z antygenem zyskuje się dzięki tzw. pamięci immunologicznej. To dzięki niej odporność swoista rozwija się w ciągu całego życia, jest nieustannie doskonalona i usprawniana. Od niej zależy funkcjonowanie całego organizmu oraz to, w jakim stopniu dana osoba jest podatna na zachorowania.
Jak działa odporność swoista?
Cechą charakterystyczną odporności swoistej jest wytwarzanie konkretnych przeciwciał skierowanych do zwalczania danego patogenu. Co więcej, odporność swoista rozwija się wolniej, w ciągu kilku dni, jednak każdy następny kontakt z konkretnym antygenem inicjuje bardzo szybką i skuteczną reakcję obronną. Ten rodzaj odporności można więc określić, jako bardziej precyzyjny w porównaniu do odporności wrodzonej.
Działanie odporności swoistej możliwe jest dzięki mechanizmom, takim jak:
- odporność komórkowa – polega na zwalczaniu patogenów poprzez bezpośrednią aktywność limfocytów T;
- odporność humoralna – w tym przypadku limfocyty wytwarzają przeciwciała, które zwalczają komórki patogenne.
Rodzaje odporności swoistej – czynna i bierna
Odporność swoista człowieka kształtuje się na wiele sposobów. Zarówno odporność swoista czynna, jak i bierna może być kształtowana naturalnie i sztucznie. Mając na uwadze sposób rozwoju układu immunologicznego, wyróżnia się następujące rodzaje odporności swoistej:
- Odporność swoista czynna – jest to odporność trwała, co oznacza, że raz wytworzone przeciwciała zachowują stałą zdolność do rozpoznawania danego antygenu.
- Odporność swoista bierna – w tym przypadku odporność ma charakter czasowy.
Kiedy rozwija się odporność swoista czynna?
Nabyta odporność swoista zaczyna się kształtować tuż po narodzinach dziecka. Odporność swoista czynna może być naturalna, czyli nabywana po kontakcie z antygenem chorobotwórczym. Człowiek zdobywa ją po przebytych chorobach i infekcjach, zarówno bakteryjnych, jak i grzybiczych i wirusowych. Praktykowane przez niektórych rodziców hartowanie dzieci służy przede wszystkim wzmacnianiu naturalnej odporności swoistej czynnej.
Odporność swoista czynna może być również kształtowana sztucznie. Mowa o szczepieniach ochronnych, które inicjują wytwarzanie przeciwciał obronnych. Szczepionka zawiera osłabione lub nieaktywne drobnoustroje, czy też wyizolowane antygeny. Układ immunologiczny po kontakcie ze szczepionką rozpoznaje obecne w niej składniki jako infekcję, przez co rozpoczyna wytwarzanie przeciwciał i komórek odpornościowych. Reakcja taka pozostaje w pamięci immunologicznej, dzięki czemu każdy następny kontakt z danym antygenem wywołuje szybką reakcję obronną. Za pomocą szczepień ochronnych kształtowana jest odporność swoista czynna. Jest ona określana jako sztuczna, ponieważ symuluje występowanie infekcji, jednak z wykluczeniem ryzyka powikłań, jakie mogą mieć w przypadku kontaktu z aktywnym drobnoustrojem.
Jak działa odporność swoista bierna?
Odporność swoista bierna, w odróżnieniu od czynnej, nabywana jest już w życiu płodowym dziecka. Przeciwciała odpornościowe matki przenikają do dziecka poprzez łożysko od około trzeciego miesiąca życia płodowego. Największe stężenie przeciwciał obserwuje się u dzieci tuż przed narodzinami, dlatego też wcześniaki mają deficyt odporności. Z kolei pierwszym źródłem przeciwciał po narodzinach jest mleko matki, które wzmacnia odporność swoistą dzięki zawartości przeciwciał wytwarzanych przez organizm kobiety.
Naturalna odporność swoista bierna ma charakter czasowy. Oznacza to, że przeciwciała przekazane dziecku przez matkę stopniowo zanikają w pierwszych miesiącach życia. Dziecko 9-miesięczne zwykle nie posiada już matczynych przeciwciał. Co więcej, u dziecka 3-miesięcznego najczęściej dominuje odporność swoista czynna.
Warto zaznaczyć, że odporność swoista bierna nie jest odpornością wrodzoną.
Lek. Michał Dąbrowski
Źródła:
- Dymarska E.: Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy, nr 19(2)/2016. https://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.desklight-228bfa17-51a9-47db-8f38-0f42408f3b87 (data odczytu: 12.12.2020). Lewkowicz P.,
- Lewkowicz N., Tchórzewski H.: Limfocyty T regulatorowe CD4+ CD25+ : fizjologia i rola tych komórek w modulowaniu odpowiedzi immunologicznej. Postępy Hig. Med. Dosw. (online), 2005; 59: 362-370. https://www.phmd.pl/api/files/view/1900.pdf (data odczytu: 12.12.2020).
